Από το βιβλίο "ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ":
Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο
Άννα Κελεσίδου
Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών
≪Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο≫.
≪Η Τέχνη σώζει την ψυχή≫.
Όπως ο καλλιτέχνης φεύγει από την άτεχνη πραγματικότητα με την Τέχνη του, έτσι και ο ψυχικά ασθενής ανακουφίζεται με τον τεχνητό κόσμο της δικής του πραγματικότητας. Ίσως να συμβαίνει και κάτι άλλο: Ο κόσμος της ομορφιάς είναι ο κόσμος του ανθρώπου. Ο κόσμος της τάξης είναι ο κόσμος της ψυχής. Ομορφιά και τάξη λείπουν στη διαταραγμένη ζωή των έγκλειστων ανθρώπων των ψυχιατρείων. Αν τους δώσουμε με την Αισθητική ένα καινούργιο πρόσωπο, γιατί να μην ελπίσουμε πως θα βρουν καινούργια μάτια να το δουν, αφού δεν θα είναι το πρόσωπο που αποφεύγουν;
Αν τους παραστήσουμε με την ομορφιά έναν καινούργιο κόσμο, γιατί να μη θελήσουν να μπουν σ’ αυτόν, αφού ζητούν έναν κόσμο;
Το χέρι που αγγίζει το άρρωστο δέρμα δεν το βρίσκει πιο άρρωστο από εκείνο του ψυχικά υγιούς. Η επαφή ζητά το αισθητικό αποτέλεσμα. Εδώ όμως το ίδιο χέρι έχει περισσότερο ηλεκτρικό ρεύμα σε συναίσθημα. Κάθε κίνηση είναι και ένα μήνυμα μετάδοσης συμπάθειας. Εδώ γίνεται έργο ψυχοπλαστικό, αναπλαστικό και στον δότη και στον λήπτη. «Εδώ ο κόσμος γίνεται κόσμημα».
Μετάγγιση ανθρώπινης ζεστασιάς
Νίκος Ζαχαριάδης
Νευρολόγος-Ψυχίατρος, διπλωματούχος του Βασιλικού Κολεγίου Γιατρών Λονδίνου, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών
Προχωρώντας όμως στις σελίδες βρέθηκα σε κάτι πολύ πιο πλούσιο, πιο ζεστό και πιο ανθρώπινο από μια έστω εμπεριστατωμένη επιστημονική έκθεση.
Μέσα από τις γραμμές είδα να παρελαύνουν όλα τα συναισθήματα του ερευνητή, οι χαρές και οι απογοητεύσεις του, οι διευκολύνσεις και οι αντιδράσεις από το περιβάλλον, οι εγγενείς στο αντικείμενο της έρευνας δυσκολίες και τελικά το ξεπέρασμα με μέσο το εσωτερικό κίνητρο, τη σωστή μεθόδευση, τη συνέπεια στον στόχο, το πνεύμα θυσίας, την επιμονή και υπομονή, που πολλές φορές θυμίζει ιεραποστολικό ζήλο.
Από τις ίδιες γραμμές, επίσης, είδα να παρελαύνει και η αγάπη για τον συνάνθρωπο, η ζεστασιά, η αναγνώριση, η σχέση ισοτιμίας με τον άρρωστο και όχι ο συγκαλυμμένος οίκτος.
Και νομίζω πως είναι αυτά ακριβώς τα στοιχεία που τονώνουν το ασθενές «εγώ» των ψυχασθενών, για τους οποίους και θεωρητικά είναι γνωστό πόσο τους έχει λείψει η στοργή, η φροντίδα και το ανθρώπινο, ιδιαίτερα το« μητρικό», χάδι. Θεωρείται δεδομένο άλλωστε ότι απαιτείται ένα «τονωμένο εγώ» για να μπορέσει να αξιοποιηθεί η επικοινωνιακή δυνατότητα και η παραδοχή από την κοινωνική ομάδα.
Έτσι, η προσπάθεια αυτή προσφέρει κάτι πολύ παραπάνω από μια συμβολή στην έρευνα. Και αυτό το παραπάνω θα ήταν αδύνατο να το φανταστώ ως αποτέλεσμα μιας έστω επιστημονικά άψογης αλλά ψυχρής επαγγελματικής περιποίησης προσώπου. Είναι προφανές ότι οι νοσηλευόμενοι που πήραν μέρος στην έρευνα, δέχτηκαν όλοι μια μετάγγιση ανθρώπινης ζεστασιάς
Η Αισθητική βοηθάει στη βελτίωση της ψυχικής υγείας;
Γεώργιος Λυκέτσος
Καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Αθήνας
≪Ό,τι δεν αγαπάμε δεν υπάρχει!≫
Κωστής Παλαμάς
Στη σχιζοφρένεια μειώνονται τα διαθέσιμα ποσοστά αγάπης. Μειώνεται η ικανότητα επικοινωνίας με τους ανθρώπους.
Με την επιδείνωση της αρρώστιας τα ποσοστά αγάπης αποσύρονται και από τον εσωτερικό κόσμο. Έτσι οι άρρωστοι είναι δυνατόν να αποξενωθούν από μέλη του σώματός τους και από ψυχικές τους λειτουργίες.
Ένας άρρωστος έλεγε ότι το χέρι του δεν είναι δικό του και ότι οι κινήσεις του υπαγορεύονται από τον Θεό.
Ένας άλλος άρρωστος έλεγε πως οι σκέψεις του δεν είναι δικές του και ότι κατευθύνονται από την κατασκοπεία κάποιου κράτους.
Μια τρίτη άρρωστη έλεγε πως κάθε βράδυ της τρώνε το πρόσωπό της, αλλά το πρωί οι ζημιές αποκαθίστανται.
Πολλοί άρρωστοι καταφεύγουν στον καθρέφτη για να διαπιστώσουν αν υπάρχουν οι αλλοιώσεις του προσώπου τους, όπως τις αισθάνονται. Ένας άρρωστος τις παρομοίαζε με κάποιες προσωπογραφίες του Βαν Γκογκ.
Το πρόσωπο έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί καθρεφτίζει τον εσωτερικό μας κόσμο. Χωρίς αυτό «δεν έχουμε πρόσωπο»
να παρουσιαστούμε στους άλλους και να επικοινωνήσουμε με τον κόσμο. Αν στα αισθήματα παραμόρφωσης του προσώπου προστεθεί και η παραμέληση της εμφάνισής του που το κάνει αποκρουστικό, δεν μειώνεται μονάχα η αξία του, αλλά γενικότερα η αυτοεκτίμηση του αρρώστου και η ικανότητά του για κοινωνική ζωή.
Αντίθετα, η περιποίηση του προσώπου δεν το κάνει μόνο πιο όμορφο, αλλά και πιο ελκυστικό, για να δεχθεί μηνύματα αγάπης και παραδοχής από τον αντικείμενο κόσμο και να ενισχυθεί η ικανότητα του αρρώστου για κοινωνική ζωή.
Η κυρία Πατζίκα έδειξε ότι αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με τους χρόνιους σχιζοφρενείς του ψυχιατρείου.
Στο βιβλίο της περιγράφει παραστατικά:
- Τον αγώνα που έκανε για να το πετύχει.
- Τον ενθουσιασμό και την πίστη της στην αξία αυτού του έργου.
- Τις απροσδόκητες δυσκολίες από τη σημερινή κοινωνία που συνάντησε στην πράξη.
- Την επιμονή και την αντοχή που χρειάστηκε για να τις ξεπεράσει.
Όμως πάνω από όλα κατόρθωσε να μεταδώσει πετυχημένα μηνύματα αγάπης στους αρρώστους και να τους χρησιμεύσει συνειδητά ως γέφυρα για ένα μοντέλο επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Η περιποίηση του προσώπου ή των χεριών, δηλαδή των μελών του σώματος με τα οποία ενεργητικά επικοινωνούμε με τα αντικείμενα, αποδείχθηκε αξιόλογη μέθοδος για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας με τους άλλους.
Γιώργος Αστρινάκης
Ψυχίατρος, τ. Διευθυντής ΨΝΑ – Δρομοκαΐτειο
Με χαρά δέχτηκα να προλογίσω αυτό το έργο γνωρίζοντας
συγχρόνως και τη δουλειά πριν τριάντα τρία χρόνια στο Δρομοκαΐτειο, όπου και στήθηκε για πρώτη φορά το εργαστήριο Κοινωνικής Αισθητικής.
Είναι παράδοξο και ταυτόχρονα δύσκολο να συλλάβει κανείς την ιδέα, ώστε να δημιουργήσει μια τέτοια δραστηριότητα ομορφιάς σε ένα χώρο, όπως το ψυχιατρείο
► που ούτε όμορφος
► ούτε χαλαρός
► ούτε ήρεμος είναι.
Και όμως το Δ.Ε.Κ.Α. το επιχείρησε, και μάλιστα επιτυχώς και επανέλαβε το εγχείρημα σε γηροκομεία, σε παραγκουπόλεις της Αφρικής και ξανά στο ψυχιατρείο.
Ψάχνοντας μια εξήγηση για αυτές τις επιλογές παρατήρησα ότι αυτοί οι φαινομενικά τόσο διαφορετικοί χώροι (ψυχιατρείο, γηροκομείο, παραγκουπόλεις) συνδέονται μεταξύ τους με ένα νήμα που έχει να κάνει:
► με την ανέχεια,
► τη φτώχεια,
► την περιθωριοποίηση,
► τη μη παραγωγικότητα,
► και τέλος με τον ιδρυματισμό.
Ο ιδρυματισμός είναι περισσότερο ορατός στα ιδρύματα-άσυλα, αλλά τον συναντάμε και σε κοινωνικές ομάδες, οι οποίες μπορεί να έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά, καθώς και σε μεμονωμένα άτομα που εξωθούνται στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής από τις παραπάνω συνθήκες.
Χαρακτηριστικά της ιδρυματικής νεύρωσης είναι:
- η απάθεια,
- η έλλειψη ενδιαφερόντων και πρωτοβουλίας,
- η υποτακτικότητα,
- η παραμέληση του εαυτού μας,
- η παραμέληση της ατομικότητας,
- η ανικανότητα σχεδιασμού του μέλλοντος,
- η καρτερική αποδοχή αυτών που συμβαίνουν
- οι διαταραχές στη διάθεση
Η σημαντικότητα του Εργαστηρίου Κοινωνικής Αισθητικής έγκειται στο γεγονός ότι δραστηριοποιείται σε έναν τομέα όπου η οργάνωση, η λειτουργία και το προσωπικό του ψυχιατρείου αγνοούν τη χρησιμότητά του και αυτό φαίνεται από τη δυσκολία −η οποία περιγράφεται στο βιβλίο εξεύρεσης ψυχιάτρων και συνεργατών για την πραγματοποίηση αυτού του εργαστηρίου, εκτός βέβαια ορισμένων φωτεινών εξαιρέσεων.
Επίσης αυτή η εμπειρία θυμίζει σε μας τους ειδικούς ότι, εκτός από τη νόσο, υπάρχει και η ανθρώπινη συνθήκη:
► πώς ζει,
► πώς διαβιεί,
► σε τι περιβάλλον,
► με ποιες σχέσεις
► με ποια επικοινωνία.
Στο άσυλο ο χρόνος προσμετράται με την ανατολή, τη δύση του ήλιου, τη λήψη φαρμάκων και τη λήψη τροφής· στα ενδιάμεσα είναι κανείς «ελεύθερος»… να… μην κάνει τίποτα.
Όσον αφορά τώρα στην ουσία της Κοινωνικής Αισθητικής παρέμβασης, θεωρώ ότι μπορεί να συνεισφέρει στη διαδικασία του αποϊδρυματισμού και της αποκατάστασης, αν συνδεθεί και με άλλες δραστηριότητες που συντελούν παράλληλα προς την ίδια κατεύθυνση. Επίσης μπορεί να έχει μια θεραπευτική επιρροή για να επανενεργοποιήσει τη σχέση με τον Άλλον.
Το κεφάλι είναι το μοναδικό μέρος του σώματός μας που εμπεριέχει και τις πέντε αισθήσεις.
Τα χέρια έχουν τις περισσότερες νευρικές απολήξεις. Είναι «εργαλεία» επαφής, δημιουργίας, έκφρασης αγάπης αλλά και άμυνας, προστασίας, επιθετικότητας. Υλοποιούν, κάνουν πράξη αυτά που οραματιζόμαστε, φανταζόμαστε, σκεπτόμαστε.
Δηλαδή ο κόσμος γίνεται «χειροπιαστός», με τη συμβολική και την πραγματική έννοια του όρου.
Στη βυζαντινή αγιογραφία τα μόνα γυμνά μέρη του σώματος είναι το πρόσωπο και τα χέρια. Η εικόνα είναι ένα λατρευτικό αντικείμενο ενδιάμεσο της κοινωνίας του ανθρώπου με το θείο και, ως εκ τούτου, με τον Άλλο άνθρωπο, καθώς τότε μόνο, όπως διδάσκουν οι Πατέρες της Εκκλησίας, γινόμαστε Πρόσωπα, δηλαδή αποκτούμε οντότητα, ύπαρξη μέσα από τη διαφορετικότητά μας. Αλλιώς είμαστε άτομα, αριθμοί. Καταλήγοντας, θέλω να πω ότι η Κοινωνική Αισθητική είναι μια δραστηριότητα εμπνευσμένη που εδράζεται στέρεα σε βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική βάση, βοηθώντας στην περιπέτεια της ψυχικής νόσου από ένα άλλο μονοπάτι, το οποίο νομίζω ότι αξίζει να περπατήσουμε.
Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος
Ομότιμου Καθηγητή Ψυχιατρικής – Παιδοψυχιατρικής Προέδρου Δ.Σ. Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας
Όταν ένα άτομο έχει βιώσει την ψυχική αποστέρηση και έχει παραμείνει αποσυρμένο για πολύ καιρό, είναι δύσκολο να αποκτήσει ξανά σχέσεις εμπιστοσύνης. Οι σχέσεις αυτές ξεκινούν πάντα από τις καθημερινές δραστηριότητες που κάνουν από κοινού οι θεραπευτές με τα μέλη και περνούν από τη φροντίδα του εαυτού. Περνούν από την προσπάθεια να αισθανθεί ξανά το σώμα του και την επαφή με τον κόσμο.
Μέσα από την άδολη προσφορά σωματικής φροντίδας και την περιποίηση του σώματος το ΔΙΚΤΥΟ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ μεταγγίζει:
- στοργή,
- νοιάξιμο,
- ανθρώπινη ζεστασιά.
Ξυπνά ξεχασμένα συναισθήματα:
- ικανοποίησης,
- πληρότητας,
- αυτοεκτίμησης.
Εγκαθιστά δεσμούς:
- ασφάλειας,
- εμπιστοσύνης,
- αμοιβαιότητας.
Δομώντας τη σχέση του ατόμου με τον άλλον, συμβάλλει συνολικά στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του με τον κοινωνικό περίγυρο.
Κοιτάζοντας κανείς μέσα από αυτό το πρίσμα, μπορεί να καταλαβαίνει σε όλη του την έκταση το μεγαλείο του έργου που προσφέρει το ΔΙΚΤΥΟ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ.
Μπορεί να αποτιμήσει σε όλο της το βάθος τη συμβολή του μέσα από:
- την αναγνώριση της προσωπικής αξίας,
- της ανθρώπινης αξιοπρέπειας,
- του σεβασμού.
Όλα αυτά προσφέρονται απλόχερα και επιστρέφουν με μια ζεστή ματιά, με ένα βλέμμα ευγνωμοσύνης, με λόγια αγάπης και τρυφερότητας.
Το σωματικό άγγιγμα που προσφέρουν οι Εθελοντές του Δ.Ε.Κ.Α. γίνεται πράγματι ένα «άγγιγμα ψυχής», όπως αποκαλύπτει και ο πολύ εύστοχος τίτλος του βιβλίου
Ισίδωρος Ιωάν.
Πρώιος Προέδρου του Ψ.Ν.Α. ≪Δρομοκαΐτειο≫
Όλοι οι Αισθητικοί του Δ.Ε.Κ.Α. αγαπούν με πάθος τη δουλειά τους και το μεγάλο τους όραμα είναι το επάγγελμα της Αισθητικής να τοποθετηθεί, στο βάθρο που του αξίζει, δηλαδή μετά από συστηματική και επίμονη έρευνα, η οποία, θα έχει θετικά αποτελέσματα, να συσταθούν εργαστήρια Αισθητικής με κρατική μέριμνα μέσα στα ψυχιατρεία και να χρησιμοποιηθεί η αισθητική φροντίδα ως ένα επιπλέον φάρμακο στη θεραπεία των ψυχικώς ασθενών.
Εδώ και χρόνια διεξάγουν με υπομονή και επιμονή, με πάθος και με πείσμα ένα πρωτοποριακό αγώνα, παρά τις μεγάλες δυσκολίες και τα υπερβολικά εμπόδια που έχουν συναντήσει για την πραγμάτωση του οράματός τους
Στο βιβλίο αυτό αναφέρεται η πρώτη προσπάθεια αξιοποίησης της Αισθητικής για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής αποκατάστασης ατόμων με ψυχικές ασθένειες, που πραγματοποιήθηκε στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο «Δρομοκαΐτειο» από τον Μάρτιο του 1979 ώς τον Μάιο του 1980 από μια ομάδα αισθητικών και με την επιστημονική επίβλεψη και συνεργασία του Διευθυντή της κλινικής, καθηγητή Γεωργίου Λυκέτσου και των συνεργατών του ψυχιάτρων ερευνητών, με επόπτη της έρευνας τον ψυχίατρο Δημήτρη Λιανόπουλο. Μετά την εργασία 18 μηνών επισημάνθηκαν τα εξής αποτελέσματα:
1. Βελτίωση στον βαθμό κατάθλιψης
2. Μείωση στην παρουσία άγχους.
Από τότε ο αγώνας δεν σταμάτησε. Συνεχίζεται και σήμερα στο «Δρομοκαΐτειο». Καρπός της παρούσας δράσης είναι το βιβλίο «Το Άγγιγμα» (Η συμβολή της Αισθητικής στις ευπαθείς ομάδες), στο οποίο περιλαμβάνονται και τα αποτελέσματα της έρευνας.
Εκφράζουμε τα συγχαρητήριά μας στο Δ.Ε.Κ.Α. για την ανιδιοτελή προσφορά των πολύτιμων υπηρεσιών τους στους ασθενείς του Νοσοκομείου μας.
Ας είναι ίαμα ψυχής «το άγγιγμα» της Αισθητικής στους ψυχικώς ασθενείς.
.jpg)
